‘Dit is geen konijn in een hoed. Dit wérkt’

Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek 
‘Vso is de Champions League van het onderwijs’, zegt mentor en docent basiskader Martin van den Broek. ‘Dit type onderwijs staat of valt helemaal met excellente docenten.’ Om die reden is vorig jaar de aanpak Twaalf bouwstenen geïntroduceerd in de school. ‘We gaven al goede lessen,’ vertelt Nikkie Blommerde, mentor en havo-docent wiskunde. ‘Maar we zien overduidelijk mooie effecten bij de leerlingen. Stabielere gemoedstoestand, meer zelfvertrouwen, grotere betrokkenheid, minder time-outs. Ze hebben ook vaker hun huiswerk af.’ 

Hoe Twaalf bouwstenen werkt 
De werkzame ingrediënten van effectieve didactiek zijn ondergebracht in twaalf bouwstenen. Onderwijsadviseur Ivon Oosterbaan rustte het team in zes bijeenkomsten uit met alle benodigde kennis. Na iedere bijeenkomst gingen de docenten vervolgens in duo's aan de slag, door bij elkaar in de klassen te kijken en elkaar van feedback te voorzien. Ook adviseur Ivon bezocht de klassen. Spannend vonden Nikkie en Martin dat niet. ‘Ook de kinderen reageren er niet op,’ zegt Nikkie. ‘Wij zijn het zo gewend dat mensen meekijken. Het is voor een goed doel en in de aanpak richten we ons op wat goed gaat.’  

De twaalf bouwstenen:  

1. activeer relevante voorkennis
2. geef duidelijke, gestructureerde en uitdagende instructie  
3. gebruik voorbeelden  
4. combineer woord en beeld  
5. laat leerstof actief verwerken  
6. zoek manieren om te achterhalen of de hele klas het begrepen heeft  
7. ondersteun bij moeilijke opdrachten  
8. spreid oefening met leerstof in de tijd  
9. zorg voor afwisseling in oefentypes  
10. gebruik toetsing als leer- en oefenstrategie  
11. geef feedback die leerlingen aan het denken zet  
12. leer je leerlingen effectief leren 
     

Vooruit door stappen achteruit 
Wat heeft het scholingstraject de doorgewinterde, bevlogen docenten gebracht?  Voor Nikkie was het dat zij juist een stap naar achteren kon doen. ‘Ik bepaalde voorheen de hele les. Maar nu ligt er veel meer regie bij de leerlingen. Time-outs ontstaan vooral als ze zich overvraagd voelen, maar het kan per dag verschillen wat zij aankunnen. Dit voorkom je door de leerlingen meer zelf te laten bepalen.’ 

'Mijn leerlingen kunnen meer dan ik dacht'
Ook voor Martin was het stapje achteruit het grootste inzicht. ‘De lessen worden meer van de kinderen. Ze hangen niet meer naar achteren, maar zijn actief betrokken en hebben een grotere spanningsboog. Ik kwam erachter dat mijn leerlingen meer kunnen dan ik dacht. Ik heb gezien hoe twee leerlingen vrienden zijn geworden door het samenwerken. Dat raakte me diep.’  

Weinig extra tijd  
Niet iedere collega keek uit naar het scholingstraject. ‘We hebben het allemaal druk, maar tegelijkertijd willen we groeien,’ vertelt Nikkie. ‘Gelukkig kost de aanpak weinig extra tijd. Het levert daarentegen wel veel op. Je moet je lessen hoe dan ook voorbereiden. In die voorbereiding zoom je specifiek in op een bepaalde bouwsteen. Dat kost je vijf minuten.’  Martin beaamt dit. ‘Ik werk hier nu elf jaar en ik bereid mijn lessen altijd nog tot in de puntjes voor. Niets is vanzelfsprekend, dus die voorbereiding is essentieel. Wat er ook gebeurt in de klas: je kunt altijd terugvallen op je les.’    

Echte ambassadeurs 
Nikkie en Martin ontpoppen zich tot rasechte ambassadeurs van de Twaalf bouwstenen-aanpak. Samen met drie andere collega's worden zij dit jaar opgeleid tot assessoren. De concrete plannen zijn al in de maak, te beginnen met het begeleiden van alle tweedejaarsdocenten. Dat houdt in: observeren, feedback geven en intervisies organiseren. ‘Dit gaat bij onze manier van onderwijs horen,’ zegt Martin. ‘Dat willen we ook uitdragen, want we zijn er trots op. We betrekken zelfs de kinderen erbij. En: we hebben expliciet naar Ivon gevraagd om de cursus aan ons te geven. Ze heeft ons zo goed geholpen. We konden haar altijd bellen. Dat is een oprecht compliment.’  

Groeien van complimenten 
Feedback geven en ontvangen is een belangrijk onderdeel van de aanpak. Daar horen complimenten bij. Zelf vindt Martin het niet eenvoudig om die te ontvangen. Dat Ivon zijn lessen zo goed als perfect vindt, komt er dan ook schoorvoetend uit. Ook Nikkie geeft liever complimenten dan dat ze ze krijgt, maar was wel heel blij om te horen dat zij een veilig, warm klimaat heeft gecreëerd in een niet altijd even veilige groep. ‘Er heersen veel voordelen over het voortgezet speciaal onderwijs, maar het is ontzettend leuk.’  

Twaalf bouwstenen is in te zetten in het gespecialiseerd én regulier (voortgezet) onderwijs.